Koshi Loksewa Fifth Level Notes (कोशी प्रदेश लोकसेवा पाँचौं नायब सुब्बा नोट्स).
यो ब्लगमा तपाईंले कोशी लोकसेवा पाँचौं तहका नोट्स (कोशी प्रदेश लोकसेवा पाँचौं नायब सुब्बा नोट्स) तथा नि:शुल्क PDF डाउनलोड सामग्रीहरू पाउनुहुनेछ। यस परीक्षाको तयारी गरिरहेका विद्यार्थीहरूका लागि विशेष रूपमा तयार गरिएका यस नोट्स र अध्ययन सामग्रीहरूले तपाईंको तयारीलाई अझ प्रभावकारी बनाउनेछ। महत्वपूर्ण विषयवस्तु, संक्षिप्त नोट्स र भरपर्दो स्रोतहरू यस ब्लगमा उपलब्ध छन्, जसले तपाईंलाई परीक्षामा सफल बनाउनमा मद्दत गर्नेछ।
नेपालको भौगोलिक अवस्थाको स्वरूप, किसिम र विशेषताहरू
नेपालको भौगोलिक अवस्थाको परिचय
नेपाल दक्षिण एशियामा रहेको एक सानो तर भौगोलिक दृष्टिले विविधतायुक्त देश हो। यो हिमालय पर्वतको काखमा, चीनको तिब्बत स्वायत्त क्षेhत्र र भारतको बीचमा अवस्थित छ। नेपालको भौगोलिक अवस्थाले यसलाई प्राकृतिक सौन्दर्य, सांस्कृतिक विविधता र जलवायु परिवर्तनशिलताको केन्द्र बनाएको छ।
नेपालको भौगोलिक अवस्थाको संकेतांक यस प्रकार छन्:
अक्षांश: २६°२२' देखि ३०°२७' उत्तर
देशान्तर: ८०°४' देखि ८८°१२' पूर्ब
क्षेत्रफल: १,४७,५१६ वर्ग किलोमिटर
सिमाना:
उत्तर: चीन (तिब्बत स्वायत्त क्षेत्र)
पूर्व, पश्चिम र दक्षिण: भारत
लम्बाइ: पूर्व–पश्चिममा करिब ८८० किलोमिटर
चौडाइ: उत्तर–दक्षिणमा १४५ देखि २४१ किलोमिटर
नेपालको भौगोलिक अवस्थाले यहाँका जलवायु, भू–सामरिक महत्व, प्राकृतिक स्रोत र मानव बसोबासको विविधतामा गहिरो प्रभाव पारेको छ।
नेपालको भौगोलिक स्वरूप र किसिम
नेपालको भौगोलिक स्वरूपलाई ३ मुख्य भौगोलिक क्षेत्रमा विभाजन गर्न सकिन्छ:
१. हिमाली क्षेत्र (Mountain Region)
स्थिति: नेपालको उत्तरी भागमा अवस्थित यो क्षेत्र समुद्र सतहबाट ३००० मिटरदेखि माथि फैलिएको छ।
आवरण: नेपालको कुल भू–भागको लगभग १५% भूभाग ओगटेको छ।
विशेषताहरू:
विश्वका सर्वोच्च शिखरहरू यहाँ अवस्थित छन्।
सगरमाथा (८८४८.८६ मिटर)
कञ्चनजङ्घा (८,५८६ मिटर)
अन्नपूर्ण, धौलागिरी, मकालु जस्ता शिखरहरू।
यहाँको हावापानी शीत–मरुभूमि प्रकारको हुन्छ।
बसोबास कम छ; मुख्यत: शेर्पा, तामाङ, गुरुङ जातिहरूको बसोबास।
हिमताल र हिमनदीहरू प्रशस्त छन्।
पशुपालन, जडिबुटी संकलन र पर्वतीय पर्यटन यहाँका मुख्य आर्थिक क्रियाकलाप हुन्।
प्राकृतिक सौन्दर्यले भरिपूर्ण भएकाले पर्यटनको केन्द्रबिन्दु मानिन्छ।
२. पहाडी क्षेत्र (Hilly Region)
स्थिति: यो क्षेत्र ६०० मिटरदेखि ३००० मिटर उचाइको बीचमा अवस्थित छ।
आवरण: नेपालको कुल भू–भागको लगभग ६८% भाग ओगटेको छ।
विशेषताहरू:
चुरे, महाभारत र मध्य पहाडी क्षेत्रमा विभाजन।
यहाँको हावापानी समशीतोष्ण खालको हुन्छ।
घना वन, उपत्यका, पहाड, तलाउ र उपजाऊ भू–भाग यस क्षेत्रका मुख्य विशेषता हुन्।
काठमाडौं, पोखरा, धरान जस्ता प्रमुख सहरहरू यस क्षेत्रमा पर्दछन्।
विभिन्न जातजाति: ब्राह्मण, क्षेत्री, नेवार, मगर, राई, लिम्बु आदि।
मुख्य आर्थिक क्रियाकलापहरू: कृषि, पशुपालन, साना उद्योग र व्यापार।
पहाड कटान, भूक्षय र विपन्नता यहाँका मुख्य चुनौतीहरू हुन।
३. तराई क्षेत्र (Terai Region)
स्थिति: यो क्षेत्र समुद्र सतहबाट ६० देखि ६०० मिटर सम्मको उचाइमा अवस्थित छ।
आवरण: नेपालको कुल भू–भागको लगभग १७% भूभाग ओगटेको छ।
विशेषताहरू:
समथर र उपजाऊ भूमिले भरिएको भू–भाग।
नेपालका सबैभन्दा घना बस्ती भएका क्षेत्रहरू यहाँ छन्।
औद्योगिक, व्यापारिक र कृषि गतिविधिका लागि नेपालको प्रमुख क्षेत्र।
धनुषा, रौतहट, रुपन्देही, कैलाली आदि प्रमुख जिल्लाहरू।
मुख्य जातजाति: मधेसी, थारू, यादव, मुसलमान, आदि।
यहाँको हावापानी उष्ण र मरुभूमि प्रकारको हुन्छ।
चुरे भावर क्षेत्रमा रहेको वनजङ्गल तथा जैविक विविधता प्रमुख आकर्षण हुन्।
नेपालको भौगोलिक विशेषताहरू
नेपालको भौगोलिक विविधता, जलवायु, भू-आकृति र प्राकृतिक स्रोतहरूले यसलाई विशेष बनाएका छन्। यहाँ १० प्रमुख विशेषताहरू छन्:
1. भौगोलिक विविधता
सानो क्षेत्रफलमा हिमाल, पहाड र तराई क्षेत्र समेटिएको छ।
हरेक क्षेत्रमा फरक–फरक जलवायु र प्राकृतिक बनावट पाइन्छ।
2. उच्चतम हिमालहरू
विश्वकै सर्वोच्च शिखर सगरमाथा (८,८४८.८६ मिटर) नेपालमा अवस्थित छ।
अन्य उच्च हिमशिखरहरू: कञ्चनजङ्घा, मकालु, धौलागिरी।
3. जलस्रोतको धनी देश
करिब ६,००० भन्दा बढी नदीहरू छन्। प्रमुख नदीहरू: कोशी, गण्डकी, कर्णाली।
जलविद्युत् उत्पादनको अपार सम्भावना छ।
4. उपजाऊ तराई क्षेत्र
नेपालका सबैभन्दा उपजाऊ जमिनहरू तराईमा छन्।
खाद्यान्न र नगदे बाली उत्पादनमा यसको महत्त्व छ।
5. वन्यजन्तु र जैविक विविधता
हिमाली क्षेत्रमा हिम चितुवा र तराईमा एकसिंगे गैंडा पाइन्छ।
२०,००० भन्दा बढी वनस्पति र ८०० भन्दा बढी चरा प्रजातिहरू।
6. जलवायु परिवर्तनशीलता
हिमाली क्षेत्रमा शीत मरुभूमि, पहाडमा समशीतोष्ण, र तराईमा उष्ण जलवायु।
अल्पाइन देखि उष्ण कटिबन्धीय हावापानीसम्म पाइन्छ।
7. पर्यटकीय महत्त्व
हिमाल आरोहण, ट्रेकिङ, धार्मिक र सांस्कृतिक भ्रमण।
चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज, लुम्बिनी, माउन्ट एभरेस्ट क्षेत्र।
8. भू-राजनीतिक महत्त्व
नेपाल भारत र चीनबीचको भूराजनीतिक महत्त्वपूर्ण स्थानमा छ।
यसले रणनीतिक सन्तुलन कायम गर्न भूमिका खेल्छ।
9. धार्मिक र सांस्कृतिक विविधता
विभिन्न जातजाति, धर्म र भाषाको संगमस्थल।
लुम्बिनी (गौतम बुद्धको जन्मस्थान) र पशुपतिनाथ मन्दिर जस्ता स्थलहरू।
10. प्राकृतिक स्रोत र खनिज पदार्थ
जडिबुटी, काठ, चूनापत्र, तामा, फलाम खानीजस्ता प्राकृतिक स्रोतहरू।
नेपालको भौगोलिक अवस्थाको प्रभावहरू
नेपालको भौगोलिक अवस्थाले प्राकृतिक, आर्थिक, सांस्कृतिक र सामरिक पक्षहरूमा गहिरो प्रभाव पारेको छ। यहाँ १० प्रमुख प्रभावहरू छन्:
1. जलवायु र हावापानीमा प्रभाव
हिमाली, पहाडी र तराई क्षेत्रमा फरक–फरक हावापानी।
मौसमको विविधताले कृषि र जनजीवनमा असर पार्छ।
2. कृषिमा प्रभाव
तराईको उर्वर भूमिमा खाद्यान्न र नगदे बाली उत्पादन।
पहाडमा टेरेस खेती र पशुपालन।
3. जनसंख्या वितरणमा प्रभाव
तराईमा जनघनत्व बढी, हिमाली क्षेत्रमा जनसंख्या विरलै।
भौगोलिक अवस्थाले बस्तीको फैलावट निर्धारण गर्छ।
4. आर्थिक गतिविधिमा प्रभाव
पर्यटन उद्योग हिमाल र सांस्कृतिक स्थलहरूमा निर्भर।
कृषिमा आधारित अर्थतन्त्रले भौगोलिक विविधतालाई उपयोग गर्छ।
5. संस्कृति र जीवनशैलीमा प्रभाव
हिमाली, पहाडी र तराईका जातजातिले फरक जीवनशैली अपनाएका छन्।
प्राकृतिक स्रोतअनुसार सांस्कृतिक गतिविधिहरू चल्छन्।
6. जलविद्युत् सम्भावनामा प्रभाव
पहाडी र हिमाली नदीनालाहरू जलविद्युत् उत्पादनका लागि महत्त्वपूर्ण छन्।
नेपालका नदीहरूले आर्थिक विकासको सम्भावना बढाएका छन्।
7. भू-सामरिक महत्त्वमा प्रभाव
भारत र चीनजस्ता दुई ठूला राष्ट्रको बीचमा रहेको नेपाल।
रणनीतिक हिसाबले महत्त्वपूर्ण व्यापार मार्ग।
8. पर्यटनमा प्रभाव
भौगोलिक सुन्दरताले पर्यटकहरूलाई आकर्षित गर्छ।
हिमाल आरोहण, जंगल सफारी, पदयात्रा जस्ता गतिविधिहरू लोकप्रिय छन्।
9. वातावरण र पारिस्थितिक सन्तुलनमा प्रभाव
हिमालयको हिउँ पग्लेर नदीनालामा पानीको स्रोत बनाउँछ।
वनजङ्गल र जैविक विविधताले पारिस्थितिक सन्तुलन कायम राख्छ।
10. आयात–निर्यात व्यापारमा प्रभाव
भौगोलिक अवस्थितिले व्यापारका लागि छिमेकी देशहरूसँग निर्भरता।
भौगोलिक चुनौतीका कारण यातायात अव्यवस्थित।
नेपालको भौगोलिक अवस्थाका चुनौतीहरु
नेपालको भौगोलिक अवस्थाले विभिन्न चुनौतीहरू पनि सिर्जना गरेको छ। यहाँ १० प्रमुख चुनौतीहरू छन्:
1. भूकम्पीय जोखिम
नेपाल भूकम्पीय दृष्टिले संवेदनशील क्षेत्रमा पर्दछ।
२०७२ को भूकम्पले ठूलो जनधनको क्षति पुर्याएको थियो।
2. भू-स्खलन र माटोको क्षय
पहाडी र हिमाली क्षेत्रमा वर्षात्का कारण भू-स्खलन हुन्छ।
माटोको क्षयले कृषि उत्पादनमा असर पार्छ।
3. बाढी र डुबान
तराई क्षेत्रमा वर्षायाममा बाढी र डुबानको समस्या बारम्बार देखिन्छ।
नदीनालामा आएको बाढीले जनधनको क्षति पुर्याउँछ।
4. जलवायु परिवर्तन
हिमनदी पग्लने दर तीव्र भएपछि जलस्रोत सुक्दै जान्छ।
जलवायु परिवर्तनले खेतीपाती र पर्यावरणमा असर पुर्याएको छ।
5. परिवहन र पूर्वाधारको अभाव
पहाडी र हिमाली क्षेत्रमा सडक निर्माण चुनौतीपूर्ण छ।
दुर्गम क्षेत्रमा यातायातको पहुँच सीमित छ।
6. खानेपानी र सिँचाइको अभाव
पर्याप्त जलस्रोत हुँदाहुँदै पनि सिँचाइ र पिउने पानीको अभाव।
दुर्गम ठाउँमा पानी पु-याउन गाह्रो।
7. शहरीकरण र जनसंख्या दबाब
सहरमा बेतोडको बसोबासले अव्यवस्थित शहरीकरण निम्त्याएको छ।
काठमाडौँ उपत्यकामा जनघनत्वको चाप।
8. प्राकृतिक स्रोतको दुरुपयोग
वन फडानी, अवैध खानी उत्खनन र जलस्रोतको अव्यवस्थित उपयोग।
जैविक विविधताको क्षति।
9. सीमावर्ती विवाद र सुरक्षाको चुनौती
भारत र चीनसँगको सीमा क्षेत्रमा विवाद।
खुला सिमानाका कारण अवैध गतिविधिहरू बढ्दो।
10. विपन्नता र आर्थिक असमानता
दुर्गम भेगहरूमा विकासका अवसरहरू न्यून।
भौगोलिक बनावटले ग्रामीण विकासमा चुनौती थपेको छ।
निष्कर्ष
नेपालको भौगोलिक अवस्था र स्वरूपले यसलाई प्राकृतिक, सांस्कृतिक र जैविक विविधताको धनी देश बनाएको छ। हिमाल, पहाड र तराई तीन प्रमुख भौगोलिक क्षेत्रहरूले देशलाई विविधतायुक्त बनाउनुका साथै आर्थिक, पर्यटकीय
र सांस्कृतिक दृष्टिले महत्त्वपूर्ण योगदान दिएका छन्। भौगोलिक संवेदनशीलतालाई समाधान गर्दै नेपालले आफ्ना प्राकृतिक स्रोतको सदुपयोग गर्न सकेमा आर्थिक विकासका अनेक सम्भावनाहरू देख्न सकिन्छ।
नोट्स हरू डाउनलोड गर्न तलको लिंकमा क्लिक गर्नुहोस्:
https://drive.google.com/file/कोशी पाँचौं नायब सुब्बा नोट्स
Thanks For Visiting Our Blog!!
Post a Comment